Geen zin? Dan maak je maar zin!
Wekelijkse inspiratie – 14 april 2024
Geliefd mens,
Als mijn kleinzoon Willem van 4 zijn eerste schaakles krijgt, laat ik hem zien hoe ik zijn pion sla. “Ho, niet doen!” roept hij. Hij pakt het stuk op en legt me geschrokken uit dat ik zijn pion pijn doe. Het is zijn vriend en hij mag gewoon op het bord blijven staan. Het lijkt een typisch menselijk gegeven om overal zin en duiding aan te willen geven. Alsof onze geest niet leven kan in een wereld zonder betekenissen. Die zien we als kind al in het gezicht van de maan en in de schaduwen op de muur van de slaapkamer. In psychologische experimenten blijkt dat we onvermoeibaar op zoek zijn naar patronen en logische verbanden – ook als die niet gegeven zijn. We turen de hemel en de sterren af naar voortekenen als we ons onzeker voelen over een te nemen grote beslissing. Overal om ons heen gonst het van betekenis, van grappige, troostrijke fantasietjes tot grootse, dreigende complottheorieën aan toe. Het besef dat we ooit een keer doodgaan, ons bewustzijn van tijdelijkheid en sterfelijkheid, werpt af en toe grote vragen op over de zin en het doel van onze aanwezigheid in het hier en nu. Vragen die zowel opwindend als ontmoedigend kunnen zijn. Waarom ben ik er eigenlijk? Wat doe ik er toe?
Je levensverhaal
“Op de vraag naar de zin van het leven, antwoordt iedereen met zijn eigen levensverhaal” zei György Konrád1. Zin is een subjectief gevoel. Voor heel veel mensen bestaat dat uit het nastreven van een prettig of succesvol leven, het nastreven van geluk. Maar volgens Dirk de Wachter2 kan dat verlangen naar succes en geluk ook leiden tot een groot gevoel van leegte en ‘zinlozigheid’. Want wat als dat allemaal niet zo erg wil lukken? Wat als verlies en verdriet je levenspad kruisen? Wat als het kwaad goede mensen treft…? Filosofen zoals Albert Camus willen ons graag uit de droom helpen. Veronderstel nou eens dat het leven als zodanig géén in onzichtbare inkt geschreven, inherente zin, nut, doel of bedoeling heeft. Is dat eigenlijk niet heel goed nieuws? Bevrijdend! We hoeven dan niet te wachten op mensen die het voor ons gaan ontdekken, op een wetenschapper die de verborgen boodschap kan ontcijferen, of op een geestelijk leider die in contact heeft gestaan met het hogere en ons nu van diens bedoelingen wil doordringen. Nee, we zullen er onvermijdelijk zélf zin en betekenis aan moeten geven. Met onze eigen levensverhalen.
Zin maken
Als mijn moeder iets van me wilde en ik zuchtend antwoordde dat ik helemaal geen zin had om de hond uit te laten of mijn huiswerk te doen, zei ze: “ Dan máák je maar zin!” Kunnen wij dat tegen elkaar zeggen als het leven inderdaad geen inherente zin lijkt te hebben: dan máken we maar zin? Niet om toch een antwoord te hebben, maar om richting te geven aan wat ik doe en wie ik wil zijn. Een kompas om af en toe ‘even’ dichtbij een gevoel van vervulling te kunnen komen. Om zin aan en in mijn leven te ervaren. Hoe zou het zijn om ons verlangen naar zin voluit te richten op de verbinding met andere mensen? In de betekenis die ik voor De Ander (ja, met een hoofdletter) en De Ander voor mij kan hebben. In die kleine goedheid en dat liefdevolle intermenselijke, in het omzien naar elkaar. Een leven dat zinvol wordt als ik probeer een moreel goed mens te zijn. Want dat raakt aan een andere essentie van mijn bestaan:
Kinderen, ik wil voor jullie optekenen het oude verhaal van het houten paardje
dat met het lappen konijn op zolder lag.
Beide waren versleten en uitgerafeld.
- Wat is werkelijkheid? Vraagt het konijn.
Is dat het hout waaruit je gesneden bent en de vlassen haren van je staart?
- Nee, zegt het houten paard, denkend aan zijn verhakkelde hout
en de vele haren die het verloor.
De werkelijkheid is dat ik er ben als de kinderen aan mij denken.
Als ze van me houden, met me spelen, dan ben ik werkelijk.
Anders kan je niet zeggen dat ik echt besta.3-
To be is to be related
Als ze van me houden, dan ben ik werkelijk. You’re nobody ‘til somebody loves you; you’re nobody ‘til somebody cares, zong Dean Martin. Je bent pas iemand als er iemand is die van je houdt, die naar je omziet. Mens-zijn is medemens-zijn. To be is to be related. Waarde kunnen we vinden in de betrekkingen met de mensen om ons heen. Want in de verbinding met anderen worden we menselijk, zegt De Wachter. Daar vinden we een wezenlijk existentieel gevoel; een zin, die zelfs het geslaagd en gelukkig willen zijn voorbij kan gaan.
1György Konrád, In: Van de schoonheid en de troost, VPRO televisie, 2012
2 Dirk de Wachter, De kunst van het ongelukkig zijn, Lannoo, 2019
3 Naar: Margery Williams, The velveteen rabbit, Harper’s Bazaar, 1922