Hoopvol perspectief – mei 2025

Op het moment van schrijven, naderen we de eerste dagen van mei.
Traditiegetrouw een tijd van gedenken, herdenken en overdenken.
In mijn jongere jaren dacht ik dan vooral aan het leed uit de Tweede Wereldoorlog
Nu denk ik aan het leed door de oorlogen in Gaza, Sudan, Oekraïne, ..............
Hieronder verbind ik twee verhalen uit het verleden en heden met elkaar.

‘De ring van Siem’ (te zien in het Nationaal Holocaustmuseum in Amsterdam)
Siem Vos en zijn vrouw Rosa zaten met in totaal negentien mensen ondergedoken in Den Haag,
wanneer hun onderduikplek wordt verraden. Op dat moment is er een onderduiker met een vals
identificatiebewijs op pad om voedsel te halen, de rest wordt opgepakt. Siem en Roza worden
naar Auschwitz-Birkenau gedeporteerd. Roza komt in het vrouwenkamp terecht, Siem wordt als
dwangarbeider ingezet. Op 22 augustus 1944 wordt Rosa Vos-Rijksman 28 jaar en het lukt Siem
een cadeau naar de vrouwenbarak te smokkelen: een gedicht en een ring die hij heeft gemaakt
van aluminium, met daarop de letters R en S in elkaar verstrengeld. Toen later dat jaar Russische
troepen Auschwitz naderden, zijn de nazi’s het kamp gaan ontmantelen. Siem werd in april 1945
tijdens een dodenmars naar Dachau vermoord. Rosa heeft het gered, zij heeft zich voor dood in
een greppel laten vallen, ze droeg de ring en het gedicht van Siem bij zich. Een verjaardag is een
moment waarop je erbij stilstaat dat je leeft, het is een viering van het bestaan. Ik denk dat het
gebaar van Siem aan zijn vrouw haar veel kracht heeft gegeven. Vieren dat je leeft op een plek die
is ingericht om je te vermoorden. Voor Rosa een bevestiging dat ze geliefd is, dat er iemand om
haar geeft, op haar wacht. Teruggekomen in Nederland is Rosa getrouwd met Bob Denneboom,
de onderduiker die buitenshuis was toen hun onderduikplek werd verraden. Die veerkracht vind ik
indrukwekkend, dat het lukt om weer lief te hebben, om kinderen op deze wereld te zetten.
Je kunt schijnbaar verder na Auschwitz.

‘Het andere leven van Polina’
‘Het is moeilijk om geen heimwee te hebben’, zegt Polina Sharykina. Ze was 14 jaar toen ze
Charkiv in maart 2022 ontvluchtte, ze is nu 17 jaar. Dagenlang reden ze westwaarts. Haar moeder
had nauwelijks rijervaring, maar zat nu tien uur per dag achter het stuur. Polina herinnert zich
wegen vol auto’s die bijna bezweken onder passagiers en bagage. Maar ook een enorme
menselijke hartelijkheid, niemand hoefde ergens voor eten te betalen, iedereen kon overal
overnachten. ’Charkiv was een heel speciale stad, een heel vrije stad’. Charkiv ligt maar 30
kilometer van de noordoostgrens met Rusland, maar je was er lichtjaren verwijderd van de wereld
van Poetin. Het centrum van Charkiv ademde de sfeer van theaters, van Bohemiens. Polina’s
moeder was een gepassioneerd toneelliefhebber en nam haar dochter als kleuter al mee naar
voorstellingen. Polina was 5 toen ze voor het eerst op het podium stond.
Tegenwoordig is Polina leerling van het Sint-Janslyceum in ’s-Hertogenbosch. Het blijft docenten
verbazen dat ze zo snel de Nederlandse taal leerde en dat ze mee kan draaien op het hoogste
niveau in het Nederlandse onderwijs. Eindhoven op een zaterdagmiddag, bijna drie jaar later. In
een kleine studio helpen drie Oekraïense vriendinnen Polina met het maken van een audiovideo
voor Nederlandse theater- en dansopleidingen waarvoor ze zich heeft ingeschreven. Polina gaat
een solovoorstelling geven op het nummer The Doll People van Sofia Isella. Voor de oorlog
woonden deze vriendinnen in verschillende delen van Oekraïne. Dat ze elkaar in Nederland bijna
wekelijks zien, komt doordat ze elkaar online vonden en erachter kwamen dat ze voor de oorlog
allemaal dansten op K-pop, oftewel Korean-pop. Inmiddels maken ze deel uit van een
negenkoppig Oekraïens dansgezelschap in Nederland. Allemaal zijn ze nu in Nederland opnieuw
begonnen. En niemand ziet nog een weg terug. Polina zegt: ‘Welke weg terug? Mijn oude leven
bestaat niet meer, mijn stad is kapotgeschoten, de mensen die mijn oude leven bevolkten wonen
nu op honderd verschillende plekken’.
Enige tijd later krijgt Polina het bericht dat ze is aangenomen op de Amsterdamse Academy of
Theater and Dance, een prestigieuze en gewilde opleiding. Het is een emotioneel moment, waarin
ze beseft dat haar toekomst nu echt in Nederland ligt. ‘Ik zal een ander soort actrice worden dan
ik was geworden als ik naar de theaterfaculteit in Kyiv was gegaan’, zegt ze. ‘Daar had ik meer
kennis van de klassieken opgedaan, hier zal ik meer ruimte krijgen om mijn eigen creativiteit te
ontwikkelen. Het is niet beter of slechter, het is anders. Het is een besef dat ik een totaal ander
leven zal krijgen’.

Als ik dit jaar op 4 mei twee minuten stilsta en nadenk over de gebeurtenissen in het verleden en
heden, zal ik denken aan Rosa en Polina. Hun verhalen leren mij dat er altijd weer hoop is en een
nieuw perspectief, door veerkracht, moed en doorzettingsvermogen.

(De verhalen van Rosa en Polina, verschenen in het afgelopen jaar in de Volkskrant)